Σώτη Τριανταφύλλου - Το εργοστάσιο των μολυβιών

To μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου καλύπτει, μέσα από τις ζωές των προσώπων μιας ελληνικής οικογένειας,  σχεδόν έναν αιώνα έντονων κοινωνικοπολιτικών ανακατατάξεων και πολιτιστικών ζυμώσεων παγκοσμίως, από το Κάιρο του 1866 ως την Αθήνα τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. 

Ο Στέφανος Ασημάκης βρίσκεται στο Κάιρο όταν οι Γάλλοι κατασκευάζουν τη διώρυγα του Σουέζ. Στην Ευρώπη, με τη βιομηχανική επανάσταση, ένας νέος κόσμος αναδύεται, τον οποίο ο Στέφανος ονειρεύεται να ενώσει με γέφυρες και σιδηροδρόμους. Αργότερα ο γιος του, ο Μάρκος οραματίζεται να κατασκευάσει μολύβια και να τα δώσει στον κόσμο για να εκφράζεται. Ο σύντροφός του ο Βάγκαλης να σκορπίσει κοινωνικές επαναστάσεις και να αλλάξει το κατεστημένο. Και με την κόρη του Μάρκου, τη Λουίζα, μετά από χρόνια τόσο κοινωνικών όσο και προσωπικών αγώνων σε Αλεξάνδρεια, Βερολίνο, Ζυρίχη, Αγία Πετρούπολη, να επιστρέψουν στην Ελλάδα και να προσπαθήσουν να επιδιώξουν το όνειρο του Μάρκου, να φτιάξουν ένα εργοστάσιο μολυβιών. Σαν η ιστορία και οι χαρακτήρες να επαναλαμβάνονται, σαν να μην μπορούμε να ξεφύγουμε από το DNA μας, από τις ρίζες μας. Και άλλα όνειρα να γίνονται αληθινά, άλλα να ματαιώνονται, άλλοι άνθρωποι να αντιστέκονται, να προσπαθούν να αλλάξουν τον κόσμο, να μην τα καταφέρνουν, άλλοι να εγκαταλείπουν, άλλοι να συμβιβάζονται κι άλλοι να συνεχίζουν, και μερικοί να λούζονται επιλογές που δεν είναι δικές τους. 

Μου άρεσε ιδιαίτερα η σκιαγράφηση της προσωπικότητας του Βάγκαλη, θεωρώ ότι είναι ο πιο ολοκληρωμένος χαρακτήρας στο βιβλίο, ένας πολίτης του κόσμου, με ψυχικές διαταραχές, που είναι μέσα στις εξελίξεις, αλλά ταυτόχρονα και παρατηρητής, που χάνει συντρόφους του και θρηνεί ανθρώπους που αγάπησε και παραμένει "ολόκληρος" ως το τέλος, ένα τέλος δύσκολο καθώς βρίσκεται σε μια Ελλάδα που βασανίζει τους κουμουνιστές, στα πρόθυρα πολέμου.

"Η ζωή μας είναι μια σκυταλοδρομία ονείρων: άλλος φτιάχνει το όνειρο κι άλλος το πραγματοποιεί, ο ένας το δίνει στον άλλον και μέσα στην κούρσα μερικοί το ρίχνουν κάτω και οι επόμενοι το τσαλαπατάνε."

Το μυθιστόρημα της Σ.Τ. εμπίπτει στην κατηγορία του ιστορικού μυθιστορήματος, οι ήρωες του, άνθρωποι καθημερινοί, συνυπάρχουν με τον Γκάστον Βολφ, τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, τον Λένιν, τον Τρότσκι, τον Μαγιακόφσκι. Πρωταγωνιστής παραμένει η ιστορία, οι ήρωες είναι πολλοί, άλλοι διαγράφονται επαρκώς άλλοι λίγοτερο. Η συγγραφέας ασκεί έντονη κριτική στα ακραία καθεστώτα,  στη ρωσική επανάσταση και στα εγκλήματα του Σταλινικού καθεστώτος, στο πως μια δύναμη αλλαγής γίνεται ένα αυταρχικό καθεστώς υποκρισίας, πως η εξουσία διαφθείρει, πως οι άνθρωποι πολώνονται, αν ο σκοπός τους αγιάζει τα μέσα, πως διαχειρίζονται τις ματαιώσεις τους, πως αποφεύγουν να αποδεχτούν τις αστοχίες τους, πως ξεστρατίζουν από το αρχικό τους όραμα, όταν πιέζονται από έντονες κοινωνικοπολιτικές αλλά και προσωπικές αναταράξεις, 

Η συγγραφέας επιχείρησε ένα αναμφίβολα μεγαλόπνοο σχέδιο, να συμπεριλάβει σε ένα μυθιστόρημα όλη την περίοδο του ευρωπαικού μοντερνισμού, μια περίοδο που επέφερε ριζικές κοσμογονικές αλλαγές σε λίγο διάστημα. Η αφήγησή της είναι πάντα ρέουσα, σε συνεπαίρνει, δε σε κουράζει και είτε συμφωνείς, είτε δε συμφωνείς με τις πολιτικές τοποθετήσεις της συγγραφέως, την παραδέχεσαι!

Ιζαμπέλ Αλιέντε- Του έρωτα και της σκιάς

Δεν ξέρω γιατί μου πήρε τόσα χρόνια να διαβάσω Ιζαμπέλ Αλιέντε. Από τις πρώτες σελίδες κατάλαβα πόσο σπουδαία συγγραφέας είναι, πόσο διευσδυτική, με βαθειά και σφαιρική ματιά στο τι συμβαίνει γύρω της και πόσο καλή πένα έχει- αναμφίβολα είναι μια από τις σπουδαιότερες συγγραφείς του κόσμου.

Το βιβλίο μας μεταφέρει στη Χιλή, στα χρόνια της δικτατορίας του Πινοσέτ. Εκεί η Αλιέντε έχει βάλει τους ήρωές της να ζουν σε μια εποχή απόλυτου φόβου, κατατρεγμού και ανελευθερίας, να αντιμετωπίζει ο καθένας την πραγματικότητα με τις δικές του δυνάμεις. Άλλοι αντιστέκονται, άλλοι αναζητούν πνευματικό καταφύγιο στη θρησκεία, άλλοι γίνονται όργανα του συστήματος, σκοτώνουν και καταπατούν, κατόπιν πλύσης εγκεφάλου ότι είναι ο μόνος τρόπος να διασώσουν την πατρίδα τους. Όλοι όμως οι ήρωες της Αλιέντε είναι ξεχωριστοί, σε όλους διευσδύει στα τρίσβαθα της ψυχοσύνθεσής τους, τους συμπονά και τους καταλαβαίνει. 

"... μια χώρα μικρογραφία, μια μικρή κηλίδα στο χάρτη, βουτηγμένη σε μιαν αχανή και θαυμαστή ήπειρο, όπου η πρόοδος έφτανε με καθυστέρηση αιώνων: γη με τυφώνες, σεισμούς, ποτάμια πλατιά σαν θάλασσες, δάση τόσο πυκνά που δεν τα διαπερνάει το φως του ήλιου, έδαφος που στο αιώνιο χώμα του έρπουν ζώα μυθικά και ζουν ανθρώπινα πλάσματα απαράλλαχτα από την αρχή του κόσμου, γεωγραφία ανάστατη όπου γεννιέται κανείς μ ένα αστέρι στο μέτωπο, σημάδι του θαυμαστού, με τρομακτικές οροσειρές, όπου ο αέρας είναι ελαφρύς σαν πέπλο, απόλυτες έρημοι ... εκεί ανακατεύονται όλες οι φυλές στο χωνευτήρι της βίας, ινδιάνοι με φτερά, ταξιδιώτες από μακρινές δημοκρατίες, περιπλανώμενοι μαύροι, Κινέζοι που έφταναν λαθραία μέσα σε κιβώτια με μήλα, καλόγεροι, προφήτες και τύραννοι, όλοι χέρι με χέρι, οι ζωντανοί και τα φαντάσματα"

Μέσα σ αυτή την έντονη κοινωνική συνθήκη, γεννιέται ένας έρωτας. Η Ιρένε, μεγαλοαστή και μάχιμη δημοσιογράφος που μάχεται για το κοινό καλό, σε αντίθεση με τη μητέρα της, που είναι αποστασιοποιημένη από τα κοινωνικά δρώμενα και είναι της νοοτροπίας "μακριά από το σπίτι μου, κι όπου θέλει ας είναι" ερωτεύεται τον Φρανσίσκο, φωτογράφο στο επάγγελμα, γιο φτωχών μεταναστών από την Ισπανία, που έχει μεγαλώσει με στερήσεις αλλά πολλή αγάπη και έναν πατέρα κοινωνικά αφυπνισμένο. Οι δυο τους ερωτεύονται βαθειά, αληθινά, απόλυτα. Τους συνδέει η καθαρή τους ματιά, η αγωνία τους για τον άνθρωπο, το ότι δεν εφησυχάζουν, η αθωότητα των ψυχών τους και στην πορεία του βιβλίου η αποκάλυψη ενός στυγνού εγκλήματος. Και σίγουρα ο έρωτας, που δεν τον ορίζεις, δεν τον επιλέγεις, δεν τον δαμάζεις, τον αφήνεις να κυριεύσει σώμα, ψυχή, μυαλό, και να σε συνεπάρει όταν όλα γύρω σου καταρρέουν- δεν του αντιστέκεσαι, είναι δυνατότερος από εσένα. 

"H Iρένε ποτέ δεν είχε ερωτευτεί έτσι, αγνοούσε αυτό το δόσιμο χωρίς φραγμούς, φόβους ή επιφυλάξεις, δεν θυμόταν να είχε νιώσει ποτέ τέτοια απόλαυση, βαθειά επικοινωνία, αμοιβαιότητα. Έκθαμβη, ανακάλυπτε το καινούργιο και εκπληκτικό στις γραμμές του κορμί του φίλου της, τη ζεστασιά του, τη γεύση του, το άρωμά του, το εξερευνούσε κυριεύοντας το, σπέρνοντας το με χάδια μόλις επινοημένα. Ποτέ δεν είχε χαρεί με τόση αγαλλίαση το πανηγύρι των αισθήσεων, πάρε με, κούρσεψέ με, δέξου με, γιατί με τον ίδιο τρόπο σε παίρνω, σε κουρσεύω, σε δέχομαι κι εγώ. "

To βιβλίο ξεχειλίζει από συναισθήματα, από περιγραφές, σε κάθε σελίδα πιάνεται το στομάχι σου είτε από τις ονειρικές ερωτικές περιγραφές, είτε από τις ζωές των ανθρώπων ρημαγμένες από τη βία, το ταπεινωτικό απολυταρχικό στρατοκρατούμενο καθεστώς, τα παράδοξα όπως η ανταλλαγή της επιλληπτικής Εβακχελίνας και το τόσο σκληρό της πεπρωμένο, το θάνατο που έχει σκορπίσει παντού. Σε κάνει  κοινωνό της πραγματικότητας που περιγράφει, νιώθεις να συμπάσχεις με όλα τα πρόσωπα, το καθένα ξεχωριστά και οι λυρικές της περιγραφές είναι κομψοτεχνήματα. Έχει μια ανατριχιαστική αισθαντικότητα και σε κάθε χαρακτήρα έχει σκάψει εντυπωσιακά βαθειά και κάνει τον αναγνώστη  να σκάψει κι αυτός κάτω από την επιφάνεια για να βρει το κάτι παραπάνω. Είναι ένα αναμφίβολα σπουδαίο κοινωνικό βιβλίο, που έχει εντάξει στοχευμένα τον έρωτα μέσα σ αυτό για να δείξει ότι και στην πιο αποκτηνωμένη κοινωνική συνθήκη, υπάρχουν άνθρωποι αγνοί, που δεν τα παρατάνε, που τα βάζουν με τα τέρατα του συστήματος, που αφυπνίζονται, που παλεύουν για την ελευθερία όλων, την αγάπη, την αξιοπρέπεια, τις αξίες τους. Αναμφίβολα είναι ένα βιβλίο που θα ναι για πάντα στην καρδιά μου, πυξίδα μου, η Αλιέντε μια ακόμα Λατινοαμερικανίδα συγγραφέας που θα θαυμάζω απειριόριστα. 

Ευγενία Φακίνου- Έρως, θέρος , πόλεμος

Την εκτιμώ και την αγαπώ την Ευγενία Φακίνου. Την τρυφεράδα της γραφής της. Το πρώτο βιβλίο της που διάβασα ήταν η "Αστραδενή" και παραμένει ως τώρα κατά τη γνώμη μου, το καλύτερό της.

Στο Έρως Θέρος Πόλεμος, παρακολουθούμε τη ζωή της Μαρίας, που ξεκινάει από ένα ορεινό χωριό της Σύμης, συνεχίζεται στην Αλεξάνδρεια και καταλήγει στην Αθήνα. Παρακολουθούμε όλη την πορεία ζωής, τα όνειρα, τις επιθυμίες, τις τάσεις φυγής της, τη δράση της, τις επιλογές της. Μου άρεσε η σχέση μάνας κόρης και το ότι το βιβλίο ξεκινάει με έναν παντογνώστη αφηγητή, για να καταλήξει σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση της κόρης της Μαρίας- είναι πολύ ενδιαφέρον να βλέπουμε τη Μαρία μέσα από τα μάτια του παιδιού της. Ταυτόχρονα βλέπουμε ένα κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας, η Φακίνου έχει πετύχει μια καλή σύνδεση των κοινωνικοπολιτικών γεγονότων της εποχής με τη δράση των ηρώων- όταν η Ιστορία ξεπερνάει τον άνθρωπο και καθορίζει τη μοίρα του.

Το βιβλίο είναι ευκολοδιάβαστο, αλλά οι χαρακτήρες στερούνται βάθους, η γλώσσα είναι πολύ απλή και η πλοκή εξελίσσεται γραμμικά και προβλέψιμα. Η προοικονομία που χρησιμοποιεί η συγγραφέας σε αρκετά σημεία δε βοηθάει σ αυτό. 

Άντριου Σων Γκρίερ - Πλην

Ο Άρθουρ Πλην, ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, είναι ένας μεσήλικας ομοφυλόφιλος συγγραφέας, πεπεισμένος ότι είναι μέτριος και πως κανένας δε θα διάβαζε ποτέ τα βιβλία του. Το μεγαλύτερο μέρος της νιότης του πέρασε δίπλα στον κατά πολλά χρόνια μεγαλύτερό του Ρόμπερτ Μπράουνμπερν, αναγνωρισμένο και πολυδιαβασμένο ποιητή, μια σχέση που φαίνεται να τον σημάδεψε. Ζούσε στη σκιά αυτού του ιδιοφυούς αλλά και δύστροπου ανθρώπου, γεγονός που φαίνεται να παγίωσε μέσα του την πεποίθηση ότι ο ίδιος στερείται ταλέντου και ιδιαιτερότητας, και κάνοντας τα πάντα για να συμβιώσει μαζί του, βάζοντας τον εαυτό και τις ανάγκες του σε δεύτερη μοίρα. 

Πώς ήταν να ζεις με μια μεγαλοφυΐα; Σαν να ζεις ολομόναχος. Σαν να ζεις ολομόναχος πλάι σε μια τίγρη. Τα πάντα έπρεπε να θυσιαστούν στο όνομα της δουλειάς. Κάθετι που είχες προγραμματίσει έπρεπε να ακυρωθεί, τα γεύματα υποχρεωτικά θα καθυστερούσαν, έπρεπε να τρέξεις άρον άρον, να αγοράσεις αλκοόλ ή να το αδειάσεις όλο στο νεροχύτη. [...] Η ρουτίνα ήταν το χαιδεμένο τους κατοικίδιο, ο δαίμονας του σπιτιού [...] έπρεπε α σερβίρεις τον καφέ και την ποίηση, να μη διακόπτεις τη σιωπή, να χαμογελάς όταν εκείνος έβγαινε βαρύθυμος από το γραφείο του, να μην παίρνεις τίποτα προσωρινά.

Απο πού ερχόταν η μεγαλοφυΐα; Πού πήγαινε;

Ήταν σαν να δεχόσουν να ζήσει μαζί σου άλλος ένας εραστής, ένας εραστής το οποίο δεν είχες γνωρίσει ποτέ αλλά που ήξερες ότι εκείνος τον αγαπούσε περισσότερο από σένα.

Η ιστορία ξεκινάει όταν ο Φρέντι, ο σύντροφός του επί εννέα χρόνια που διαδέχτηκε τον Ρόμπερτ, παντρεύεται έναν άλλο άντρα. Ο Πλην, αποφασίζει να αποδεχτεί οποιαδήποτε λογοτεχνική πρόσκληση, είτε για να παραστεί σε κάποια βράβευση, είτε για να διδάξει σε κάποιο πανεπιστήμιο σε φοιτητές που είναι αμφίβολο αν θέλουν να τον παρακολουθήσουν και ξεκινάει ένα ταξίδι- γύρο της Γης, προκειμένου να αποφύγει να παρευρεθεί στο γάμο. 

Σ αυτή τη μοναχική περιπλάνηση στον κόσμο, ο ήρωάς μας ουσιαστικά έρχεται για πρώτη φορά αντιμέτωπος με τον εαυτό του. Έχει αφήσει πίσω του την κυριαρχική φιγούρα του Ρόμπερτ που έπνιγε κάθε δική του εσωτερική φωνή, αλλά και τη σχέση του με τον νεότερό του Φρέντι, που φαίνεται ότι δεν προσπάθησε να την κρατήσει. Πως είναι να φτάνεις στη μέση ηλικία, πεπεισμένος για τη μετριότητά σου και με τη θλιβερή σκέψη ότι το τέλος είναι πιο κοντά από την περίοδο της ακμής σου. Πως είναι να σκέφτεσαι τους έρωτες που σε σημάδεψαν, σε πλήγωσαν, αλλά που ποτέ δεν το εξέφρασες για να μη στεναχωρέσεις τους συντρόφους σου. Πως διαμορφώνεται ένας άνθρωπος που ζει χωρίς "προστατευτικό κέλυφος", κρατώντας μια παιδική αθωότητα, μια γλυκύτητα, και μένοντας ανοιχτός στη ζωή να τον διδάξει και να τον πλάσει. Ο Πλην περπατάει το ανεξερεύνητο μονοπάτι της αυτογνωσίας. Και στο πρόσωπό του βρίσκουμε έναν καλής πάστας, τρωτό άνθρωπο, που δεν έγινε τέρας, που δεν ύψωσε τείχη, που δεν απέκτησε άμυνες, ένα παιδί στο μπλε κουστούμι ενός ενήλικα,  που βουτάει στη ζωή κατακούτελα, στις χαρές και στις λύπες της, και που βιώνει τις πίκρες με χιούμορ και διάθεση αυτοσαρκασμού. 

Ο έρωτας είναι παρών στο βιβλίο σε διάφορες μορφές: ως έρωτας- θάνατος, ο Πλην νιώθει τυχερός που ζει και δεν έχει πεθάνει από AIDS, όπως οι περισσότεροι φίλοι του τη δεκαετία του 80, ως έρωτας ελεύθερος που όταν τελειώνει οι άνθρωποι φεύγουν απλά και αθόρυβα, χωρίς μελοδραματισμούς, χωρίς τη διάθεση του βολέματος και του συμφέροντος και χωρίς να σκίζουν τις σάρκες τους, ως έρωτας- τροχοπέδη στην ελευθερία έκφρασης, από φόβο μην δυσαρεστήσεις τον άνθρωπο που θες πάσει θυσία να μείνεις μαζί του, ως έρωτας που συγχωρεί την απιστία και δεν την παίρνει προσωπικά.

Το βιβλίο αρχικά ένιωσα να με κουράζει, στην πορεία όμως μπήκα στο ρυθμό του. Θεωρώ ότι η μετάφραση το έχει αδικήσει- είναι δύσκολο βέβαια να μεταφέρεις το χιούμορ σε άλλη γλώσσα, ένιωσα ότι ο λόγος σε μερικά σημεία δεν έρεε. Θα ήθελα να το διαβάσω στα αγγλικά. Δεν είναι ένα από τα αγαπημένα μου βιβλία ως γραφή και πλοκή, είναι ένα βιβλίο όμως που με έκανε να σκεφτώ και να ζηλέψω το μοναχικό ταξίδι του Πλην και την πραγματική ελευθερία που βιώνεις όταν είσαι μόνος.

Σημείωση : Η ευτυχία δεν είναι απάτη.